Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard (Amsterdam, 25 juli 1870 – aldaar, 4 januari 1955) was een Nederlands predikant, publicist, flamingant en grootnederlander. Hij was familie van Ferdinand Domela Nieuwenhuis.
Levensloop[]
Vroege jeugd[]
Domela Nieuwenhuis was vaak ziek in zijn jeugd, zodat hij niet naar school kon. Hij kreeg thuis les van zijn vader, zijn broer en enkele privéleraren. Hij hield van geschiedenis en taalkunde. Hij was zeer geïnteresseerd in zijn afkomst, die Deens-Noors bleek te zijn. Vandaar ook zijn zelf verkozen extra achternaam Nyegaard (officieel erkend in 1927), waaraan hij iedereen kon laten zien wie zijn voorouders waren.
Opleiding tot predikant[]
Hij wilde graag predikant worden (net als zijn vader), maar in Nederland en later in Lausanne in Zwitserland zou dit niet gaan vanwege zijn gezondheid. Hierna trouwde Domela Nieuwenhuis met Andrea Sijpkens, en kreeg drie zoons uit dat huwelijk. Op aanraden van de dokter vertrok hij met zijn vrouw naar Schotland, waar hij eindelijk predikant kon worden. Maar de Free Church of Scotland was erg calvinistisch en hijzelf lutheraan, dus is hij later overgestapt op de Evangelical Church of Scotland, waar hij zijn opleiding afmaakte.
Activist in Vlaanderen[]
Terug in Nederland bleek zijn opleiding niet geschikt voor een lutherse kerk, en door overleg met G. Vos stapte hij over naar de Nederlandse Hervormde Kerk. Echter was pas over twee jaar een plaats vrij in Nederland, maar in de tussentijd werd hem een baan aangeboden in Oostende. Toen hij predikant was in Vlaanderen kwam hij in aanraking met de Vlaamse Beweging en werd hij lid van het Algemeen Nederlandsch Verbond. Vanaf 1913, vlak voor de Eerste Wereldoorlog, werd hij voorzitter van de activistische groep Jong-Vlaanderen. Deze verspreidde de Vlaamsche Post, een Vlaams-nationalistisch tijdschrift. Daarin schreef Domela Nieuwenhuis veel artikelen, over zijn visie dat Vlaanderen en Nederland onder een Duits protectoraat moesten komen, en dat er een Alteutonenbond opgericht moest worden, die alle Germaanse volkeren zou omvatten. Na het door hem geïnstigeerde, mislukte referendum van de Raad van Vlaanderen over secessie van België in 1917, staakte het Duitse bezettingsbestuur de ondersteuning, en werd Domela Nieuwenhuis uit Jong-Vlaanderen gezet. In oktober 1918 vluchtte hij naar Nederland. Het Belgisch gerecht veroordeelde hem in 1919 wegens hoogverraad bij verstek ter dood.
Tussen de oorlogen[]
In het interbellum matigde hij enigszins, en werd predikant in Beetsterzwaag. Hij volgde de nieuwe politieke partijen als VNV, NSB en Zwart Front in hun idee van een Groot-Nederland (zelf noemde hij het Héél-Nederland, maar bedoelde daarmee alleen de Nederlandstalige gebieden), maar van antisemitisme moest hij niets hebben.
Opnieuw actief in een oorlog[]
Toen Nederland werd bezet in 1940, was Domela Nieuwenhuis in eerste instantie goedkeurend, of in ieder geval welwillend. Toen zijn vrouw Andrea vlak na de invasie was overleden, hertrouwde hij met Elisabeth Nieuwenhuis (zijn achternicht). De Reichskommissar van Friesland Werner Ross bleek een verre aanverwant van hem te zijn en werd een vriend van hem, die zelfs zijn kerkdiensten in uniform bezocht. Dit bezorgde hem gezichtsverlies bij zijn gemeente, terwijl Domela Nieuwenhuis zich juist steeds vaker uitsprak tegen de handelingswijze van de Duitse bezetters.
In 1941 kreeg Domela met steun van Ross toestemming om terug naar Vlaanderen te reizen, waar dankzij het VNV eerherstel voor de activisten in de vorige oorlog werd geregeld. Domela Nieuwenhuis Nyegaard ging met emeritaat en verhuisde in 1943 terug naar Amsterdam. Op de fiets maakte hij grote tochten van enkele weken door het gehele land, tot in Zuid-Limburg toe, en logeerde bij vrienden en kennissen.
In de herfst van 1944 trok hij op zijn rijwiel naar het Noorden, om zijn jongste zoon Jakob en diens gezin in Groningen te bezoeken. Op 25 september werd Jakob, die betrokken was bij enkele verzetsacties, door een Duitse politiepatrouille in zijn woning doodgeschoten. Zijn vader Jan Derk, die zeer kort na de moord het huis van zijn zoon en schoondochter Astrid binnentrad, geraakte buiten zichzelf van woede en smart, wierp een venster open en hield ten aanhore van een talrijk publiek een scheldkanonnade tegen 'Hitler, Himmler en hun bende'. Hij werd door de teruggekeerde patrouille gegrepen en naar het beruchte Scholtenshuis gebracht, waar hij zich kranig heeft gedragen en zijn medegevangenen tot een daadwerkelijke geestelijke steun is geweest. Hij had het aan Ross en diens collega in de provincie Groningen, dr. Conring, te danken dat hij niet naar Duitsland werd afgevoerd om daar in nacht en nevel te verdwijnen, maar werd voor de duur van de oorlog verbannen naar het eiland Schiermonnikoog.
Na de oorlog[]
Na de bevrijding keerde hij naar het vasteland terug. Het doodsbericht van zijn zoon Edzard, die was omgekomen in een Japans gevangenenkamp, greep hem zeer aan, maar hij beschikte nog over voldoende veerkracht om het verlies van dit kind, dat zijn politieke inzichten steeds had gedeeld, te boven te komen door opnieuw contact te zoeken met 'Héél-Nederlandse' geestverwanten in het eigen land en in Vlaanderen. Via Lode van Dullemens Groot-Nederlandsgezinde Verbond der Lage Landen kreeg hij verbinding met Vlamingen van de groep 'Vive le Gueux-De Blauwvoet' (1947-1949). Uit die kring kwam weldra voort het maandblad Het Pennoen, waarvan Domela 'beschermheer en raadsman' werd en waarvoor hij nog vele artikelen schreef. In de loop van 1954 namen zijn krachten echter snel af en op 4 januari 1955 overleed hij. Hij ligt in een eregraf op een particuliere begraafplaats begraven in Woerden, waar hij op het laatst nog predikant was.
Bron
|
fr:Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard